گفت‌وگو با ”حسین پارسایی” دبیر جشنواره سراسری تئاتر مقاومت
یکی از آسیب‌های جدی که هنرمندان دفاع مقدس را دل‌زده کرده و رغبت آنان را برای کار و تولید از بین برده، نبود حمایت و پیگیری دست‌اندرکاران در مراحل پیش و پس از تولید است. برای رفع این مشکل، اجراهای عمومی "رپرتوار" طراحی شد.
سیزدهمین جشنواره سراسری تئاتر مقاومت که از شنبه ۲۸ آبان‌ماه کار خود را آغاز کرده با حضور شرکت‌کنندگان ایرانی و خارجی و در بخش‌های مختلف تا ۳ آذرماه ادامه خواهد داشت.
آنچه می‌خوانید گفت‌وگو با "حسین پارسایی" دبیر این جشنواره است:
جشنواره‌ای که سال‌ها با عنوان یادواره یا جشنواره تئاتر دفاع مقدس برگزار می‌شد، امسال به جشنواره تئاتر مقاومت تغییر نام داد. عنوان و مضمون جشنواره تئاتر انقلاب و دفاع مقدس چگونه به جشنواره تئاتر مقاومت رسید؟
جشنواره تئاتر انقلاب و دفاع مقدس از دهه 70 با طراحی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس شروع به کار کرد. این جشنواره طی سال‌های بعد به بنیاد فرهنگی روایت واگذار شد و از دوره نهم تا دوزادهم در فاصله‌های کوتاه و بلند زمانی متوقف شد.آخرین دوره آن نیز سال 86 در سنندج برگزار شد که تا سال 90 متوقف ماند.
طراحی ایده اولیه این رویداد با هدف نشر ارزش‌های دفاع مقدس و ثبت و ضبط این رویداد عظیم با استقبال بسیار خوب هنرمندان مواجه شد. این 12 دوره، نسلی را در دل خود پرورش داد و گروه‌های بسیاری را بسیج کرد تا به این مضمون بپردازند و در واقع سهم بسزایی در تولیدات تئاتر کشور داشته‌اند. اما این سهم از مشارکت معطوف بود به برگزاری جشنواره‌ها که هرازگاهی هم به دلیل وقفه‌هایی که پیش می‌آمد، سطح کیفی آثار و سطح برگزاری جشنواره را در سال‌های مختلف دچار فراز و نشیب‌هایی کرد. دوره سیزدهم با تکیه برآسیب‌شناسی و تجربیات دوره‌های پیشین و همچنین دست آوردهای آن، سیاستگذاری جدیدی را می‌طلبید تا اعتماد و توجه هنرمندان را در پی داشته باشد و در عین حال خاستگاه مردمی این جشنواره نیز لحاظ شود. با توجه به همه این نکات و نقطه مشترک همه این دوره‌ها که همانا حفظ ارزش‌ها و تقویت اهداف فرهنگی جشنواره است، جشنواره تئاتر دفاع مقدس به «مقاومت» تغییر عنوان داد.
و چرا مقاومت؟
با توجه به این که چندسالی جشنواره برگزار نشد و با توجه به اتفاقات چندماه گذشته در کشورهای اسلامی با عنوان «بیداری اسلامی» و همچنین میل جشنواره به گسترده شدن و بین‌المللی شدن، ضرورت داشت که اهداف، فراخوان و سیاست‌های جشنواره یک بار دیگر مورد بازخوانی قرار گیرد. بنابراین بنیاد فرهنگی روایت و به طور طبیعی انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس همراه با شورای سیاستگذاری جشنواره سیزدهم از بهمن ماه سال گذشته، سنگ بنای جشنواره را با اهداف و سیاست‌های جدید گذاشتند.
تغییرات جشنواره سیزدهم از تغییرعنوان و محورهای فراخوان آغاز شد؛ بنابراین مضمون انقلاب و دفاع مقدس به طور ویژه، بخشی از هنر مقاومت شد و مقاومت به عنوان یک موضوع فراگیر و حتی در عرصه بین‌المللی مفهومی جدی‌تر پیدا کرد.
ایستادگی و پایداری در برابر هرگونه تهاجم نظامی، فرهنگی، دفاع از کرامت ، حقوق انسانی و آزادی، پایداری در برابر هرگونه شرارت، پلیدی و حتی جنگ نرم و ... از دسته مفاهیم جدیدی بود که به عنوان مقاومت تعریف شدند تا جشنواره از گستره مضمونی بیشتری برخودار باشد و هنرمندان و نویسندگان در مقابل دریای عظیمی از موضوعات و سوژهها قرارگیرند. بنابراین لازم بود در گذر زمان، نیازها و مطالبات فرهنگی ضروری و مورد نیاز در برگزاری جشنواره‌ها لحاظ شود که خوشبختانه امسال بخشی از آنها تحقق پیدا کرد.
نیاز امروز مخاطب و هنرمند در راستای اهداف دفاع مقدس، انقلاب و مقاومت در کجای افق جشنواره این دوره قرار گرفت؟
وقتی عنوان مقاومت انتخاب می‌شود با موضوع فراگیرتری مواجه می‌شویم. در این گستره، دفاع و انقلاب جزوه مقاومت مردمی و مقدس به شمار می‌آیند و اگر به تاریخ گذشته نگاه کنیم، نمونه‌هایی از این مقاومت‌های مقدس در جای جای کشورمان قابل مشاهده است. همین جریان در مورد کشورهای دیگر نیز تعمیمپذیر است؛ چراکه در هر کشوری مفاهیم مشترک انسانی شناخته شده است.
من معتقدم هر هنرمندی در هر کجای دنیا بتواند این پایداری و ایستادگی را مبتنی بر اعتقادات و باورهای خودش مقدس کند و برای دفاع از ارزش‌های موجود جامعه خودش به پا خیزد، در حوزه «مقاومت» کار کرده است. حالا نویسندههای ما علاوه بر تأکید بر موضوعات انقلاب و دفاع مقدس، نگاهشان فراتر می‌رود و در انتخاب سوژه آزادتر هستند. بر این اساس، مفهوم این رویداد خاص ارتباط گستردهتری را ایجاد می کند. این گستردگی به نوبه خود به معرفی و انتقال مفهوم دفاع مقدس و انقلاب ما نیز در عرصه بین الملل کمک خواهد کرد.
همانطور که شما هم اشاره کردید این جشنواره چند بار دچار وقفه در برپایی شده است؛گاه 2 تا 4 سال. آخرین بار جشنواره در سال 1386 برگزار شد و آیا شما پس از این سال‌ها برای همراهی هنرمندان در جشنواره دچار مشکل نشدید؟
پس از تدوین و انتشار فراخوان و با وجود این‌که بسیاری از این عرصه دور و بی‌اطلاع بودند و شاید هم کمی احتیاج به دلجویی و اعتمادسازی داشتند، بالغ بر 800 اثر که همه جدید بودند، متقاضی شرکت در جشنواره شدند. شورای سیاستگذاری پس از مواجه شدن با این استقبال، تصمیم گرفت برای استمرار و ارتقای جشنواره، برگزاری دور های بعد را دو سالانه و در سال‌های بعد در بُعد بین‌المللی پیش‌بینی و طراحی کند. با این حال از تجربه نمایشهای خارجی در این دوره محروم نماندیم. در همان اثنا به کمپانیها، مراکز معتبر بین‌المللی و هر مرکزی که سابقه تئاتر مقاومت و جنگ در عرصه جهانی داشت، فراخوان ارسال شد که بیش از 30 اثر با موضوع مقاومت متقاضی شرکت در جشنواره شدند و در نهایت 4 اثر برای این دوره و با هدف معرفی نمونه‌هایی از تئاتر مقاومت دیگر کشورها انتخاب شدند.
[:sotitr1:]البته توجه به حضور گروه‌های خارجی آن هم در جشنواره موضوعی مقاومت اتفاق مبارکی است که امید می‌رود در دوره‌های آتی قدرتمندتر شود. استقبال گروه‌های ایرانی چگونه بود؟
با توجه به آثار رسیده، استقبال خوبی توسط گروه‌های ایرانی انجام شد. به این معنی که جشنواره از چهرههای پیدا و پنهانی برخورار شد که آثار قابل توجه و درخوری را ارائه داده‌اند. شیوه و شکل اجرایی در این آثار به روز و در معرفی بنیه تئاتر مقاومت موثر است. بخش‌های مختلف دیگر مانند عروسکی و خیابانی نیز به همین شکل، میزبان آثاری در نوع خود خوب و جذاب هستند. با توجه به این توضیحات به نظر میرسد که دوره سیزدهم، ایستگاه مهم و موثری برای ادامه مسیر است؛ تا خطوط ارتباطی 12 دوره پیشین ترمیم شده و جشنواره با این اهداف، پلی شود برای آینده تئاتر مقاومت.
با وجود ترکیبی از حضور سه نسل تئاتری چه تمهیدی برای استفاده از ظرفیت‌ها و تجربیات پیشکسوتان این عرصه اندیشیده شده است؟
برای این مورد بخش «بازتولید» در جشنواره گنجانده شد که خوشبختانه مورد توجه هنرمندان نام‌آشنا نیز قرار گرفت. ما به سراغ هنرمندان باسابقه تئاتر دفاع مقدس و انقلاب دو دهه گذشته رفتیم و در مجموع هفت اثر با همان متن و کارگردانی و بعضا تغییراتی در اعضای گروه برای اجرا آماده شد. بنابراین جوانی که امروز به جمع ما پیوسته، شاهد آثاری است که نزدیک به دو دهه پیش تولید شده و در زمان خود از سرآمدان این عرصه بوده‌اند. با این تفاسیر آثار رسیده به دبیرخانه، بازخوانی، انتخاب و معرفی شد که در حال حاضر بیش از 60 نمایش در جشنواره و در بخش‌های مختلف حضور دارند و140 مورد اجرای عمومی در پی خواهد داشت.
یکی از مهم‌ترین اهداف هر جشنواره موضوعی، ایجاد انگیزه و فرصت برای تداوم تولید اثر در موضوع مدنظر در آینده است. شما برای تداوم نگارش و ساخت آثار نمایشی با مضمون مقاومت چه راه‌کارهایی در نظر گرفتید؟
یکی از آسیب‌های جدی که هنرمندان دفاع مقدس را دل‌زده کرده و رغبت آنان را برای کار و تولید از بین برده، نبود حمایت و پیگیری دست‌اندرکاران در مراحل پیش و پس از تولید است. برای رفع این مشکل، اجراهای عمومی "رپرتوار" طراحی شد. هر گروهی که آمادگی اجرا داشت، با حمایت بنیاد فرهنگی روایت و معاونت هنری وزارت ارشاد اجرای عمومی گرفت. این اجراها از 31 شهریور آغاز شد و تا پس از جشنواره ادامه دارد. این جریان، اتفاق مهم و درخور توجهی است.
آیا در این دوره از جشنواره مقاومت، نمایشنامه‌نویسان جوان هم معرفی و حمایت خواهند شد؟
در دوره سیزدهم، تعداد زیادی نمایشنامهنویس، آثار بدیع و نویی ارائه دادند که تعدادی از آن ها علاوه بر اجرا، هم زمان چاپ شده و با آغاز جشنواره در دسترس علاقهمندان قرار خواهد گرفت. دوره سیزدهم ایستگاه جدیدی است چون انتخاب عنوان مقاومت باعث شد تا از کلیشهها پرهیز شود و درک شرایط فعلی و مطالبات امروز جامعه بیشتر در نظر گرفته شود. هنرمندی که امروز جشنواره‌ای به عنوان مقاومت را انتخاب می‌کند در جایی و در زمانی اجرا می‌رود که مناسبات همه چیز نسبت به دهه گذشته تغییر پیدا کرده و این هوشمندی در آثار دیده شده است.
این را شما از هنرمندان خواستید یا حرکتی خودجوش بوده است؟
وقتی چیزی درست طراحی شود و هنرمندان در آن هیچ محدودیتی نداشته باشند، اتفاق خودجوشی خواهد افتاد. ما از هنرمندان خواستیم با هر سوژه و هر زاویه نگاهی که خود می‌طلبند، ضمن پایبندی به ارزش‌ها و آرمان‌های برخاسته از انقلاب و دفاع مقدس و بر اساس اهداف و موضوعات فراخوان در جشنواره شرکت کنند. وقتی هنرمند خلاقانه و مسئولانه به موضوعی می‌پردازد و هیچ ابلاغ و بخشنامه‌ای نیست که او را محدود کند، نباید انتظاری جز خلاقیت و وقوع یک رویداد بزرگ فرهنگی در عرصه مقاومت را داشته باشیم.
بسیاری از تولیدات این سال‌ها انگ سفارشی بودن را بر پیشانی خود دارند. برای گریز از این مسئله چگونه با هنرمندان وارد مذاکره شدید؟
به نظر شما با نگاهی به آثار تولید شده در طول این سال‌ها، چند اثر ماندگار را میتوانیم نام ببریم که معرف ارزش‌های انقلاب و دفاع مقدس ایران بوده باشد؟ بی‌تردید تعداد آنها زیاد نیست. من می‌گویم تئاتر دفاع مقدس، انقلاب، جنگ و ... سفارشپذیر نیست. ما نتوانستیم فرهنگ دفاع مقدس در تئاتر را به گونه‌ای نهادینه کنیم که مخاطبان و هنرمندان به همان اندازه که در زمان جنگ در آن سهیم بودند، امروزه نیز خواهان و طالب آن باشند چون به آن نگاه مناسبتی، سفارشی، تبلیغی و تعلیمی شده است. امیدوارم از این دوره به بعد این موضوع تبدیل به یک ضرورت فرهنگی و غیر مناسبتی شود.
و شما در سیزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت چه کردید؟
جشنواره تئاتر مقاومت، جشنواره دل است؛ جشنواره باورها، اعتقادات و همه برای ادای دین آمده‌اند.
جشنواره تئاتر مقاومت سعی دارد یک مفهوم انسانی مانند مقاومت را به گونه‌ای با مخاطب در میان بگذارد که به یک زیبایی‌شناسی محض تبدیل شود.
برای نهادینه کردن اهدافی که از آنها نام بردید و همچنین پرهیز از اتفاقاتی چون وقفه و یا تعطیلی مجدد جشنواره، چشم‌انداز جشنواره تئاتر مقاومت را چگونه تعریف کردید؟
خیلی‌ها در این جشنواره شناسایی شده و پرورش یافته‌اند که امروز نسل درخشان تئاترکشور به ویژه انقلاب و دفاع مقدس هستند درام‌نویسانی با تبحر و تأثیرگذاری خاص که در تئاتر حرفه‌ای کشور درخشیده‌اند. فراز و نشیب‌ها، تغییر سیاستها و بعضا تحمیل این موضوعات و نگاه‌های تکثیر شده، باعث عقبنشینی آدم‌های خلاق این عرصه شد که هم‌زمان موجب حسن استفاده افراد جویای نام در این سال‌ها شد. جشنواره سیزدهم با توجه به نقاط ضعف و قوت این رویداد، سعی دارد شرایطی فراهم کند که جشنواره‌ای جوان، خلاق و مستمر داشته باشیم. این میل و خواست هنرمندان و دستگاه برگزار کننده است. تا جهانی شدن تئاتر مقاومت باید سخت کوشید و پا به پای هم طی مسیر کرد.